محتشم و میرعزا؛ وام‌گیری‌های نسخ تعزیۀ میرعزا کاشانی از ترکیب‌بند عاشورایی محتشم کاشانی

کمتر از سیصد سال پس از محتشم کاشانی، در زادگاه و زیستگاه این شاعرِ پیشگام مکتب وقوع، سبک واسوخت و سرایندۀ مشهورترین غمنامۀ عاشورایی، مردی دیده به دنیا گشود که او هم در مرثیه‌سرایی و تعزیه‌سازی، سرآمد همگنان شد. در این مقاله کوشش شده است ضمن برشمردن شرح مختصری از زندگی‌نامۀ محتشم و سید مصطفی کاشانی ملقب به میرعزا، به اشتراک‌های دورۀ زندگی آن‌ها، زادگاه مذهبی‌ شیعی، حکومت باثبات و طولانی دو شاه صفوی و قاجاری و حمایت هر دوی آن‌ها از شعر و آیین‌های عاشورایی و بالمآل نوع وام‌گیری لفظی و معنوی نسخ تعزیۀ میرعزا از ترکیب‌بند عاشورایی محتشم پرداخته شود. این پژوهش در صدد پاسخ به این پرسش است که چگونه شعر عاشورایی محتشم به‌عنوان سرآمد اشعار عاشورایی همۀ دوران‌های شعر فارسی، بر شعر عامیانه، نمایشی و موسیقیایی نسخ تعزیۀ میرعزا تأثیر گذاشته است. نتیجۀ این واکاوی نشان می‌دهد که واژه‌واژۀ این عاشورایی‌نامه در نسخه، نسخۀ تعزیه به‌ویژه اشعار میرعزا تکرار شده و حتی خواندن بخش‌هایی از ترکیب‌بند محتشم، جزئی از مراسم تعزیه‌خوانی در دورۀ اوج این هنر در تکیۀ دولت ناصری بوده است.